Ιωάννινα, 1/12/2014
“Κοινωνική Οικονομία και Κρίση”
Με το σχετικό σημείωμα θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω τη σημερινή εικόνα των Συνεταιριστικών Τραπεζών, ως επιχειρήσεων του χώρου της κοινωνικής οικονομίας, για να γνωρίσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, που τις κάνουνε ανταγωνιστικές και βιώσιμες μέσα στη κρίση.
Στην Ήπειρο έχουμε το ευτύχημα να λειτουργεί αντίστοιχο πιστωτικό ίδρυμα, που προέκυψε από τη μετεξέλιξη ενός πιστωτικού συνεταιρισμού που δημιουργήθηκε το 1978, στην πόλη των Ιωαννίνων, από εμπόρους και βιοτέχνες της περιοχής.
Η γέννηση των Συνεταιριστικών Τραπεζών τοποθετείται στα μέσα του 19ου αιώνα. Μετά από μια μακρά περίοδο ευημερίας η θέση της ευρωπαϊκής γεωργίας χειροτερεύει δραματικά. Η Ευρώπη άρχισε να εισάγει προϊόντα από διάφορες περιοχές σε μεγάλο βαθμό. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της επέκτασης των καλλιεργήσιμων εδαφών ειδικά στην Αμερική που πρωτύτερα δεν ήταν κατάλληλα για την παραγωγή και εξαγωγή γεωργικών προϊόντων. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και των μεταφορών επιτάχυναν την πρόοδο.
Στην Ευρώπη οι τιμές των περισσότερων αγροτικών προϊόντων έπεσαν και οι παραγωγοί στράφηκαν από τη φυτική παραγωγή στην κτηνοτροφία. Αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής ήταν τα μεγάλα πλεονάσματα γάλακτος και κρέατος, γεγονός που οδήγησε στην πτώση των τιμών και αυτών των προϊόντων. Η ευρωπαϊκή γεωργία ήταν σε κατάσταση κρίσης. Η κρίση οδήγησε τους παραγωγούς, που είχαν άμεση ανάγκη χρημάτων, στους περιοδεύοντες τοκογλύφους επειδή δεν είχαν την παραμικρή πρόσβαση στις εμπορικές τράπεζες. Οι τεχνίτες και οι μικροκαταστηματάρχες βρέθηκαν στην ίδια άσχημη θέση.
Την τραγική κατάσταση εκτόνωσε η μεγάλη διορατικότητα δύο σπουδαίων και ξεχωριστών ανθρώπων από την Γερμανία. Πρόκειται για τον Ραϊφάιζεν και τον Σούλτσε-Ντέλιτς, οι οποίοι καθένας με τον δικό του τρόπο, αποτέλεσαν τις καθοδηγητικές δυνάμεις πίσω από την ίδρυση των συνεταιριστικών οργανώσεων και των πιστωτικών συνεταιρισμών γενικότερα.
Στόχος των πιστωτικών συνεταιρισμών Σούλτσε-Ντέλιτς ήταν η προστασία των συμφερόντων των απλών ανθρώπων της πόλης. Για το λόγο αυτό ονομάστηκαν Volksbanken ή Λαϊκές Τράπεζες. Ο Ραϊφάιζεν ενδιαφέρθηκε κυρίως για τα συμφέροντα των γεωργών. Οι δυο συνεταιρισμοί διέφεραν στα εξής σημεία:
- Οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί Ραϊφάιζεν βασίστηκαν στις προτεσταντικές αρχές, στοχεύοντας και στην ηθική εξύψωση των μελών τους, ενώ οι άλλοι ήταν καθαρά εμπορικής φύσης και δεν εξέφραζαν τέτοιους ηθικούς στόχους.
- Οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί Σούλτσε-Ντέλιτς δεν έθεταν καθόλου όρους για το πώς οι δανειζόμενοι θα διέθεταν τα χρήματα που δανείστηκαν, σε αντίθεση με τους πιστωτικούς συνεταιρισμούς Ραϊφάιζεν που ο έλεγχος δανείων ήταν πρωταρχικής σημασίας.
- Στους πιστωτικούς συνεταιρισμούς Ραϊφάιζεν η κεφαλαιακή βάση ήταν σχετικά μικρή. Ένας καθορισμένος χαμηλός τόκος δίνονταν ανάλογα με την συνεισφορά των μελών, όχι όμως επιστροφή πλεονασμάτων. Αντίθετα οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί Σούλτσε-Ντέλιτς είχαν σημαντικό μετοχικό κεφάλαιο, λειτουργούσαν με εμπορικούς κανόνες και η πληρωμή υψηλών πλεονασμάτων, δυνάμωσε τις σχέσεις με τα μέλη τους.
Οι παραπάνω διαφορές, μέχρι σε ένα βαθμό, ισχύουν και σήμερα. Οι τράπεζες τύπου Ραϊφάιζεν είναι μικρότερες και πιο πολυάριθμες από τις Λαϊκές. Οι δεύτερες είναι περισσότερο συγκεντρωμένες και με μέλη κυρίως από τον χώρο των επαγγελματιών και εμπόρων.
Οι ιδέες όμως και οι αρχές που αναπτύχθηκαν από τους δύο αυτούς ανθρώπους, πριν τόσα χρόνια, αυτοβοήθεια, αντευθύνη και αυτοδιαχείριση επεκτάθηκαν σε όλο τον κόσμο και αποτελούν μέχρι σήμερα τα ιδεολογικά θεμέλια στα οποία στηρίζεται ο συνεργατισμός και ο θεσμός της συνεταιριστικής πίστης.
Στις μέρες μας πάνω από εξήντα χιλιάδες πιστωτικοί συνεταιρισμοί λειτουργούν σύμφωνα με τις παραπάνω αρχές, σε περισσότερες από εκατό χώρες, με εκατομμύρια μέλη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση Συνεταιριστικών Τραπεζών αντιπροσωπεύει 24 εθνικές οργανώσεις-μέλη. Συνολικά τα μέλη της αριθμούν 10.000 τοπικές ή περιφερειακές τράπεζες και διατηρούν 52.000 σημεία τραπεζικών εργασιών.
Η ένωση αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα περισσότερων από 30 εκ. μελών και περισσότερων από 50 εκ. πελατών.
Οι Συνεταιριστικές Τράπεζες της ΕΕ έχουν προσωπικό 400.000 ατόμων, συνολικό ενεργητικό πάνω από 1 τρισ. ευρώ και ελέγχουν περίπου το 17% της τραπεζικής αγοράς. Μέσα στη μεγάλη αυτή οικογένεια ανήκουν και οι Συνεταιριστικές Τράπεζες της χώρας μας.
Η επιβίωση και η ανάπτυξη της συνεταιριστικής πίστης οφείλεται στους παρακάτω λόγους:
- Σεβασμός στις συνεργατικές αρχές (αυτοβοήθεια, αντευθύνη, αυτοδιαχείριση)
- Στρατηγικός προσανατολισμός στις ανάγκες των μικρομεσαίων νοικοκυριών, μικρών επιχειρήσεων, εμπόρων, αγροτών και μικρών καταθετών
- Τοπική και περιφερειακή εμβέλεια δράσης με χαμηλό κόστος λειτουργίας
- Σεβασμός στις αποφάσεις της ΓΣ των μελών που είναι το ανώτατο όργανο λειτουργίας
- Διαχωρισμός μεταξύ εκλεγμένων διοικήσεων και τραπεζικού management με συνεταιριστική εκπαίδευση, συνείδηση, γνώση και εμπειρία, που απολογείται και κρίνεται από τη ΓΣ των μελών
- Αυστηροί εσωτερικοί και δημόσιοι έλεγχοι, πλήρης διαφάνεια στα οικονομικά και τις δανειοδοτήσεις
- Επιστροφή μέρους πλεονασμάτων στις τοπικές κοινωνίες με κοινωνικά και αναπτυξιακά έργα
- Εξυπηρέτηση αποκλειστικά και μόνο μελών που έχουν ίσα δικαιώματα, ανεξάρτητα του αριθμού συνεταιριστικών μερίδων που κατέχουν
- Αποφυγή του μοντέλου λειτουργίας των εμπορικών τραπεζών
Από τα παραπάνω γίνεται πλήρως αντιληπτή η αναγκαιότητα συνέχισης λειτουργίας της Συνεταιριστικής Τράπεζας Ηπείρου, ιδίως στις σημερινές οικονομικές συνθήκες.
Μπορεί η τράπεζα να απώλεσε μέρους των συνεταιριστικών της χαρακτηριστικών και αξιών, παραμένει όμως στήριγμα και αναπτυξιακό εργαλείο της περιφέρειας.
Είναι στο χέρι των μελών της η επαναφορά του συνεταιριστικού της χαρακτήρα, η επιβίωση και η ανάπτυξη της.
Ο χώρος της κοινωνικής οικονομίας (πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί παραγωγών, καταναλωτών, εμπόρων, συνεταιριστικές τράπεζες και αυτό-διαχειριζόμενες επιχειρήσεις) είναι η μοναδική απάντηση στη σημερινή καπιταλιστική κρίση.
Είναι τα όπλα για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας από μια κυβέρνηση της Αριστεράς.
Είναι το ηθικό πρόσταγμα του συλλογικού εμείς στην αγοραία αντίληψη των πραγμάτων και το νέο αξιακό πρότυπο μέσα στην κρίση.
